پرستش

کلمه- گروه معارف:

صاحبنظران اعمال انسان را به دو دسته عادی و فوق عادی تقسیم می کنند. افعال عادی ، کارهای روزمره و واکنش های طبیعی در برابر کنش های معمول را شامل می شوند و اعمال فوق عادی، افعال شرافتمندانه و درخور تحسین مانند کمک به همنوع، ایثار و … را گویند.

برخی از اندیشمندان منشأ اینگونه رفتار را عاطفه و محبت انسانی می دانند، بعضی از جنس عقل و فهم، عده ای از نوع اراده برتر انسان، گروهی نشأت گرفته از وجدان آگاه و جمعی، دلیل رفتار فوق عادی انسان را حس زیبایی دوستی بشری می دانند. اما دانشمندان اسلامی منشأ اینگونه اعمال را حس پرستش ناآگاهانه و خداپرستی ناخودآگاه برمی شمرند و اینگونه افعال اخلاقی را نوعی عبادت ناخواسته می شناسند.

اندیشمندان غیراسلامی در توجیه اعمال فوق عادی انسان می گویند: چون زیبایی منحصر به زیبایی محسوس نیست و زیبایی معقول هم در زمره زیبایی هاست. آنکه کاری اخلاقی انجام می دهد درواقع زیبایی عقلی کار خوب را درک می کند و این زیبایی، انسان را به سوی خود می کشد. همچنان که زشتی و قباحت کارغیراخلاقی انسان را متنفر و از خود دور می کند. به عبارت دیگر در کارهای خوب جاذبه و درکارهای بددافعه ای وجود دارد که انسان رابه سوی خود می کشاند و یا از خود می راند.

در مقابل اندیشه ورزان الهی معتقدند حتی آن کس که در شعور آگاه خویش خدا را نمی شناسد و به وجود خدا اعتراف ندارد و یا حتی اعتراف دارد ولی در شعور آگاه خویش کارخیر و اخلاقی رابرای رضای خدا انجام نمی دهد به نوعی خداپرستی و پرستش ناآگاهانه روی آورده است.

خداشناسی و پرستش ناآگاهانه یعنی پاسخگویی به فطرت که در ضمیر ناخودآگاه هر فرد نهفته است و تفاوت آن با خداشناسی و عبودیت آگاهانه این است که در خداشناسی آگاهانه شعور ظاهر نیز در عبادت دخالت مستقیم دارد.

شعور ناخودآگاه و شعورخودآگاه هر دو از جنس اطلاع و آگاهی اند و به اعتقادعلمای روانشناسی بیشترین قسمت شعور انسان را شعور ناخودآگاه تشکیل می دهد. به عنوان مثال در بطن هر انسانی احساسات وتمایلاتی نهفته که خود فرد هم نسبت به آنها بی خبر است و در موقعیتها و بزنگاههای حساس من دیگری غیر از آنچه که خودمان می شناسیم در درون ما جلوه گر می شود. همچون کوه یخی که تنها بخش محدودی از آن آشکار ومابقی زیر آب پنهان است.

تعبیر انسان موجود لایتناهی ناظر به این معناست و شاید بتوان تعبیر قرآنی عالم غیب و شهادت را به این مصداق هم تعمیم داد.

حال با این مقدمه بازمی گردیم به این مفهوم که معنای افعال خیر و نیک انسان پرستش ناآگاهانه است، چیست؟

انسان به حسب فطرت کارهای اخلاقی را شریف و شرافتمندانه می داند. برخی از افعال با آنکه با منطق طبیعی سازگار نیست و مستلزم از خودگذشتگی و ایثار است مع ذلک انسان آنها را انجام می دهد.

چون انسان در اینگونه اعمال نوعی شرافت، عظمت، علو و بزرگی حس می کند. فطرت انسان با شامه ای مخصوص همانگونه که خدا را می شناسد، رضای خدا را می شناسد، بالفطره در راه رضای خدا گام برمی دارد و اخلاق الهی را پیشه خودمی سازد. بنابراین افعال اخلاقی از مقوله عبادت و پرستش است ولو آگاهانه و از روی شعور آگاه نبوده باشد.

خبر داری که سیاحان افلاک‎/ چرا گردند گرد مرکز خاک

چه می خواهند از این منزل بریدن‎/ که می جویند از این مهمل کشیدن

دراین محرابگه، معبودشان کیست‎/ از این آمد، شدن، مقصودشان چیست

همه هستند سرگردان چو پرگار‎/ پدیدآرنده خود را طلبکار