یک روز بعد از آنکه سازمان سلامت جهانی وابسته به سازمان ملل گزارشی درباره ارتباط سرطان و آلودگی هوا منتشر کرد، نشریه انگلیسی تایم به نقل از پایگاه کوارتز اسامی آلوده‌ترین شهرهای جهان را منتشر کرد.
به گزارش آرمان مرجع این پایگاه داده‌هایی بوده است که سازمان سلامت جهانی منتشر کرده و آلاینده‌های کمتر از ۱۰ میکرون را لحاظ کرده است. گزارشی که در اصل متعلق به بهار سال جاری است. رتبه اول این لیست شهری از ایران است و برخلاف تصور این شهر تهران نیست. تایم آورده است: «آلوده‌ترین شهر؟ اهواز در جنوب غرب ایران. با جمعیتی بیشتر از ۳ میلیون نفر که بیشتر نفت ایران را تولید می‌کند». پایگاه کوارتز، اهواز را شهری می‌داند که کمترین امید به زندگی را در میان شهرهای دیگر ایران دارد: «اهواز در جنوب‌غرب ایران با میانگین ۳۷۲ واحد بر میلیون آلاینده‌های کوچکتر از ۱۰ میکرومتر بارها آلوده‌تر از دهلی‌نو و پکن است که به آلودگی مشهور هستند. در قیاس با میانگین جهانی امید به زندگی ۷۱ سال، جمعیت اهواز کمترین امید به زندگی را در ایران دارند».
جنگ، دلیلی است که طبق گزارش، مسئولان ایران برای آلودگی هوای اهواز برمی‌شمرند اما دلایل دیگری هم وجود دارد: «مسئولان ایران، آمریکا را برای حضورش در جنگ ایران و عراق سرزنش می‌کنند چراکه آتش آمریکایی کشاورزی این ناحیه را از بین برده و موجب بیابان‌زایی شده است. اما پژوهشگران صنایع سنگین درون و اطراف شهر، مثل نفت، صنایع فلزی و پردازش‌های پتروشیمی را دلیل آلودگی می‌دانند و خشک شدن باتلاق‌ها و پروژه ملی انتقال آب محلی را که موجب بیابان‌زایی می‌شود، سرزنش می‌کنند».
۴ شهر از ۱۰ شهر آلوده دنیا در ایران است
در میان ۱۰ شهر آلوده دنیا ۴ شهر از ایران حضور دارند. در این ۱۰ شهر هم حتی نام تهران یا اراک دیده نمی‌شود. برخلاف تصور شهرهایی که طبق گزارش سازمان سلامت جهانی بدترین هواها را دارند نه پایتخت‌های بزرگ دنیا بلکه شهرهای مرکزی دیگری هستند که صنایع سنگین را درون خود دارند. با این تفاوت که سه شهر دیگر کشور که در میان ۱۰ شهر آلوده دنیا هستند، شهرهای غربی کشور هستند که از حضور ریزگردها در آسمان شهر رنج می‌برند و همگی مراکز استانی هستند.
سنندج در رتبه سوم قرار دارد. کرمانشاه ششم است و یاسوج در رتبه نهم قرار دارد. یک شهر از مغولستان، ۲ شهر از هند و ۲ شهر از پاکستان و یک شهر از بوتسوانا در آفریقا لیست این ۱۰ شهر را کامل می‌کنند. ایران همچنین هشتمین کشور آلوده دنیا از نظر وضعیت هواست. میانگین شاخص آلاینده‌های زیر ۱۰ میکرومتر اندازه‌گیری شده در کشور ۱۲۴ است. مغولستان ، بوتسوانا، پاکستان، سنگال، عربستان، مصر و امارات آلوده‌تر از ایران هستند.
شیراز پاک‌ترین، تهران پانزدهم
در گزارش WHO، ۱۸ شهر ایران از نظر وضعیت هوا بررسی شده‌اند. در این گزارش به آمارهایی استناد شده که ایستگاه‌های فعال درون شهرها اندازه‌گیری کرده‌اند. ایستگاه‌هایی که متعلق به شرکت‌های کنترل کیفیت آلودگی هوای هر شهر هستند. بعد از ۴ شهری که از آنها نام برده‌شد، ارومیه آلوده‌ترین شهر ایران است. این شهر هم در غرب قرار دارد و البته خشک شدن دریاچه ارومیه در آلودگی این شهر بی‌تاثیر نیست. قم بعد از این شهر قرار دارد و خرم‌آبام هم جزو شهرهای آلوده است.
همگی این شهرها شاخص بالای ۱۵۰ دارند. در واقع میانگین این شهرها در کل سال در وضعیت ناسالم برای همه افراد قرار دارد. تهران و اراک هر کدام با شاخص‌های میانگین ۸۹ و ۱۰۲، در رتبه‌های پانزدهم و چهاردهم آلوده‌ترین شهرهای ایران هستند. شیراز هم پاک‌ترین شهر ایران در میان شهرهای اندازه‌گیری شده است و احتمالا اگر سعدی قرار بود در دوران حاضر باز هم به زندگی برگردد بازهم شیراز را انتخاب می‌کرد. البته باید این را هم درنظر گرفت که تعداد ایستگاه‌هایی که در تهران وضعیت هوا را می‌سنجند، بیشتر از شهرهای دیگر است. ایستگاه‌های شهرستان‌ها محدودترند و البته موقعیت‌هایی که این ایستگاه‌ها در شهرها دارند در به دست آمدن این میانگین‌ها تاثیرگذارند.
۲۲۳ هزار نفر قربانی آلودگی در سال ۲۰۱۰
۲۲۳ هزار نفر در سال ۲۰۱۰ در سراسر دنیا بر اثر سرطان ریه که ره‌آورد آلودگی هوا بوده از دنیا رفته‌اند. این رقمی است که این هفته سازمان سلامت جهانی اعلام کرده است. آژانس تحقیقات سرطان که زیر نظر سازمان سلامت جهانی کار می‌کند پیش از انتشار اسامی شهرهای آلوده جهان، گزارشی درباره ارتباط سرطان و آلودگی هوا منتشر کرد. با توجه به این گزارش، آلودگی هوا با چند سرطان بدخیم ازجمله سرطان‌های ریه و مثانه و سرطان خون حاد مربوط است.
پیش‌تر تصور می‌شد که استعمال سیگار اصلی‌ترین عامل ایجاد سرطان ریه است اما پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که آلودگی هوا عامل موثرتری در ایجاد سرطان است. همچنین آلودگی‌هایی که سیستم‌های حمل‌ونقل و صنایع ایجاد می‌کنند در ایجاد بیماری‌های تنفسی و نقص‌های قلبی تاثیرگذارند. آمار مرگ و میر در میان جوانان هم در شهرهای آلوده‌تر بیشتر است. مرگ و میر در شهرهای آلوده به نسبت شهرهای پاک‌تر ۱۵ تا ۲۰ درصد بیشتر است و امید به زندگی در شهرهای آلوده اروپا ۹ ماه کمتر از شهرهای پاک آن است
کدام شهر هوای آلوده تری دارد؟!
در خبرها آمده بود که خرم آباد هوای بسیار آلوده ای دارد و این شهر در زمینه آلودگی هوا در زمره 10 شهری است که آلودگی هوایشان از بقیه شهرهای دنیا بیشتر است اما کافی بود که به متن خبر نگاهی دقیق تر انداخته شود تا معلوم گردد شاخصی که بر مبنای آن شهرهای آلوده با یکدیگر مقایسه شده اند ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرون است ! در اینکه ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون از آلاینده های مهم هوا محسوب می شوند شکی نیست اما آیا می توان تنها بر پایه یکی از آلاینده های هوا تعیین کرد که کدام شهر هوای پاک تری دارد و کدام شهر براستی هوای ناپاکی را صاحب است؟ ! در این یادداشت سعی شده که به این سوال پاسخی درخور داده شود!
آلاینده های هوا متعدد هستند و همین تعدد کار مقایسه شهرها از نظر آلودگی هوا را مشکل ساخته است زیرا اگر به عنوان نمونه در یک شهر , هوا منواکسید کربن زیادی را در خود ذخیره کرده باشد و شهر دیگر اکسیدهای ازت زیادی را در هوایش انباشته باشد چگونه می توان گفت که کدامین این شهر ها هوای ناپاک تری دارند!؟خوشبختانه این سوال تنها به ذهن ما ایرانیها خطور نکرده است هر چند متاسفانه پاسخ این سوال را ما ایرانیها نداده ایم!
شاخص AQI شاخصی است که بر پایه آن می توان درجه آلودگی هوای هر شهر را تعیین مقدار نمود و آنگاه میزان این آلودگی را با شهرهای دیگر مقایسه نمود.درجه بندی این شاخص از هر کشور به کشور دیگر فرق می کند و محاسبه آن نیز در کشورهای گوناگون کاملا یکسان نیست.برای نمونه در حالی که در هند و سنگاپور AQI بالاتر از 400 را خطرناک می دانند, کره جنوبی این شاخص را در مقادیری بیش از 350 مخاطره آمیز دانسته و امریکا آن را در بیش از 300 موجد خطر قلمداد می نماید.
جالب اینکه حتی آلاینده هایی که در تعیین AQI مورد توجه قرار می گیرند نیز یکسان نیست و بنابراین در حالی که کاملا ممکن است کشوری منواکسیدکربن را شاخص آلایندگی هوا بداند,کشور دیگر این آلاینده را در تعیین AQI مورد توجه قرار نمی دهد.
از آنجا که محاسبه شاخص AQI در انگلستان تا حدی راحت تر از دیگر کشورهای پیشرفته ( و به ویژه امریکا) است , در اینجا چگونگی محاسبه و استفاده از آن را مورد توجه قرار می دهیم:
شاخص AQI ده عدد و 4 گروه را در بر می گیرد:گروهها کم, متوسط,زیاد و خیلی زیاد هستند.هر کدام از گروهها توصیه هایی برای عموم مردم و گروههای در معرض خطر دارند.
گروه کم اعداد یک تا سه را در بر می گیرد.هوایی که AQI آن در این گروه قرار بگیرد, برای گروههای در معرض خطر این پیام را دارد که از فعالیت های معمول بیرون از خانه لذت ببرند.همین پیام برای عموم مردم نیز هست.
گروه متوسط اعداد 4 تا 6 را در بر می گیرد. هوایی که AQI آن در این گروه قرار بگیرد, برای گروههای در معرض خطر این پیام را دارد که بچه ها و بالغین دارای مشکلات ریوی و بالغینی با مشکلات قلبی که نشانه های دارا بودن این مشکلات را بروز می دهند باید فعالیت های فیزیکی شدید و به ویژه فعالیت های خارج خانه خود را کاهش دهند.عموم مردم هنوز قادرند از فعالیت های معمول بیرون از خانه لذت ببرند.
گروه زیاد اعداد 7 تا 9 را در بر می گیرد. هوایی که AQI آن در این گروه قرار بگیرد, برای گروههای در معرض خطر این پیام را دارد که بچه ها و بالغین دارای مشکلات ریوی و بالغینی با مشکلات قلبی که به ویژه نشانه های دارا بودن این مشکلات را بروز می دهند باید اعمال فیزیکی شدید و به ویژه فعالیت های خارج خانه خود را کاهش دهند.افراد مبتلا به آسم باید تعداد دفعاتی که از اسپری استفاده می کنند را فزونی دهند.افراد مسن تر نیز باید اعمال فیزیکیشان را کم کنند.در مورد عموم مردم این کیفت هوا این توصیه را دارد که همه کسانی که آبریزش چشم, سرفه یا گلودرد را تجربه می کنند باید فعالیت ها و به ویژه فعالیت های بیرون خانه خویش را کم کنند.
گروه خیلی زیاد عدد 10 را در بر می گیرد. هوایی که AQI آن در این گروه قرار بگیرد, برای گروههای در معرض خطر این پیام را دارد که بچه ها و بالغین دارای مشکلات ریوی و بالغینی با مشکلات قلبی و افراد مسن تر باید از فعالیت های فیزیکی شدید خودداری کنند.افراد مبتلا به آسم نیاز دارند که مکررتر از اسپری تنفسی خود استفاده کنند. در مورد عموم مردم این کیفت هوا این توصیه را دارد که اعمال فیزیکی و به ویژه فعالیت های بیرون خانه را کم کنند.این توصیه به ویژه برای افرادی می شود که نشانه هایی همچون سرفه یا گلودرد را از خود بروز می دهند.
شاخص AQI بر پایه غلظت پنج آلاینده پایه ریزی شده است و در واقع با استفاده از غلظت آلاینده های زیر محاسبه می شود:ازن, دی اکسید نیتروژن, دی اکسید گوگرد, ذرات با قطر آئرودینامیکی کمتر از 2.5 میکرون و ذرات با قطر آئرودینامیکی کمتر از 10 میکرون*
شاخص برای هر آلاینده جداگانه تعیین می شود و در نهایت بالاترین رقم بدست آمده ,شاخص آلودگی شناخته می شود! یعنی اگر AQI ازن 4, AQI دی اکسید گوگرد 3 و AQI ذرات معلق 2.5 میکرون 6 باشد,شاخص کل همان عدد 6 خواهد بود.در تعیین شاخص باید دقت کرد که دوره اندازه گیری آلاینده ها یکسان نیست و ازن بر مبنای متوسط 8 ساعته, دی اکسید نیتروژن بر مبنای متوسط ساعتی, دی اکسید گوگرد بر مبنای متوسط 15 دقیقه و ذرات معلق 2.5 و 10 میکرون بر مبنای متوسط 24 ساعته اندازه گیری می شوند.
اینک بد نیست به این سوال پاسخ دهیم که ارقام یک تا ده این شاخص یا همان AQI از کجا می آیند.در پاسخ باید گفت که:
هوایی که ازن کمتر از 33, دی اکسید نیتروژن کمتر از 67, دی اکسید گوگرد کمتر از 88, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون کمتر از 11 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون کمتر از 16 داشته باشد , شاخص آلودگی هوا یا AQI معادل "یک" دارد.
هوایی که ازن بیشتر از 34 و کمتر از 66, دی اکسید نیتروژن بیشتر از 68 و کمتر از 134, دی اکسید گوگرد بیشتر از 89 و کمتر از 177, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر از 12 و کمتر از 23 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون بیشتر از 17 و کمتر از 33 داشته باشد,شاخص آلودگی یا AQI معادل "دو" دارد.
هوایی که ازن بیشتر از 67 و کمتر از 100, دی اکسید نیتروژن بیشتر از 135 و کمتر از 200, دی اکسید گوگرد بیشتر از 178 و کمتر از 266, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر از 24 و کمتر از 35 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون بیشتر از 34 و کمتر از 50 داشته باشد,شاخص آلودگی یا AQI معادل "سه" دارد.
هوایی که ازن بیشتر از 101 و کمتر از 120, دی اکسید نیتروژن بیشتر از 201 و کمتر از 267, دی اکسید گوگرد بیشتر از 267 و کمتر از 354, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر از 36 و کمتر از 41 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون بیشتر از 51 و کمتر از 58 داشته باشد,شاخص آلودگی یا AQI معادل "چهار" دارد.
هوایی که ازن بیشتر از 121 و کمتر از 140, دی اکسید نیتروژن بیشتر از 268 و کمتر از 334, دی اکسید گوگرد بیشتر از 355 و کمتر از 443, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر از 42 و کمتر از 47 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون بیشتر از 59 و کمتر از 66 داشته باشد,شاخص آلودگی یا AQI معادل "پنج" دارد.
هوایی که ازن بیشتر از 141 و کمتر از 160, دی اکسید نیتروژن بیشتر از 335 و کمتر از 400, دی اکسید گوگرد بیشتر از 444 و کمتر از 532, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر از 48 و کمتر از 53 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون بیشتر از 67 و کمتر از 75 داشته باشد,شاخص آلودگی یا AQI معادل "شش" دارد.
هوایی که ازن بیشتر از 161 و کمتر از 187, دی اکسید نیتروژن بیشتر از 401 و کمتر از 467, دی اکسید گوگرد بیشتر از 533 و کمتر از 710, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر از 54 و کمتر از 58 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون بیشتر از 76 و کمتر از 83 داشته باشد,شاخص آلودگی یا AQI معادل "هفت" دارد.
هوایی که ازن بیشتر از 188 و کمتر از 213, دی اکسید نیتروژن بیشتر از 468 و کمتر از 534, دی اکسید گوگرد بیشتر از 711 و کمتر از 887, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر از 59 و کمتر از 64 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون بیشتر از 84 و کمتر از 91 داشته باشد,شاخص آلودگی یا AQI معادل "هشت" دارد.
هوایی که ازن بیشتر از 214 و کمتر از 240, دی اکسید نیتروژن بیشتر از 535 و کمتر از 600, دی اکسید گوگرد بیشتر از 888 و کمتر از 1064, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر از 65 و کمتر از 70 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون بیشتر از 92 و کمتر از 100 داشته باشد,شاخص آلودگی یا AQI معادل "نه" دارد.
هوایی که ازن بیشتر از 241, دی اکسید نیتروژن بیشتر از 601, دی اکسید گوگرد بیشتر از 1065, ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر از 71 و ذرات کوچکتر از 10 میکرون بیشتر از 101 داشته باشد , شاخص آلودگی هوا یا AQI معادل "ده" دارد.
*قطر آئرودینامیکی یک ذره نامنظم قطر یک ذره کروی است که دانسیته 1000 کیلوگرم بر متر مکعب و سرعت ته نشینی مساوی ذره نامنظم ما را داشته باشد.
یاشار بوم راشین
سپاس