برای درمان فقر آهن خوراکی حاوی ویتامین ب 12مثل تخم مرغ ، کره گاوی ، جگر ، کباب برگ و شب ها شیرباخرما یا بادام درختی بخوریم

هن یکی از عناصر ضروری در بدن انسان است. اکثر پزشکان بر این باورند که ازدیاد آهن به ندرت اتفاق می افتد و اگر هم باشد بیشتر جنبه ارثی و ژنتیکی دارد. اما در واقعیت، امروزه ازدیاد آهن بسیار شایع و خطرناک تر از آنچه است که مردم تصور می کنند.

امراضی که ازدیاد آهن می تواند فاکتور مهمی در ایجاد آن ها باشد شامل: دیابت، ناراحتی های قلبی، آرتروز، آلزایمر، سرطان، ریزش مو، کم کاری تیروئید، خشونت و حالات عصبی و... می باشد.

امیدواریم پزشکان و متخصصین تغذیه با خواندن این مقاله در تجویز بدون بررسی قرص های آهن دقت بیشتری به خرج دهند.

نقش های آهن در بدن :

1. کمک به حمل اکسیژن از ریه به سلول های بدن: هموگلوبین بیشترین بار آهن را در بدن دارد و وظیفه حمل اکسیژن از ریه ها به تمامی سلول های بدن را ایفا می کند. کم شدن سطح هموگلوبین باعث خستگی زودرس و سایر مشکلات می شود.

2. آهن برای تولید انرژی در سلول ها مورد نیاز است: تولید انرژی نیازمند تبدیل مواد قندی، چربی ها و پروتئین ها به

ATP Adenosin Triphosphate می باشد، حالتی که بدن بتواند از انرژی برای فعالیت های خود استفاده نماید. بدن به آهن و مس برای این امر احتیاج دارد. کمبود انرژی در افرادی که دارای مشکلات کمبود یا ازدیاد آهن هستند در نهایت منجر به سرطان خواهد شد.

3. تولید کاتالاز: کاتالاز آنزیمیست در حال چرخش در بدن که اتم های آزاد اکسیژن را به نام رادیکال های آزاد جمع آوری می کند، تولید این آنزیم بدن را در برابر صدمات رادیکال های آزاد مصون می نماید.

کمبود آهن:

بر اساس تجربه ما امروز به ندرت و بیشتر در آفریقا که امراضی مانند مالاریا و یا سایر بیماری های انگلی که موجب تخریب خون و خونریزی داخلی می شوند و در آمریکا و سایر نقاط دنیا در کودکان بسیار فقیر و یا در افرادی که دچار خونریزی های شدید شده اند، افراد گیاه خوار افراطی و در زنان با قاعدگی های بسیار شدید دیده می شود.

در خیلی از کم خونی ها که به نام کم خونی فقر آهن خوانده می شود علت واقعی کم خونی، کمبود آهن نیست بلکه مس زیاد در بدن و یا آهن غیر قابل دسترس می باشد. آهن غیر قابل دسترس یعنی آهن به اندازه کافی در بدن وجود دارد اما بدن نمی تواند از آن استفاده یا به آن دسترسی داشته باشد که متأسفانه اکثر پزشکان آشنایی با این نوع کم خونی ندارند و با تجویز قرص آهن به بیماران و کسانی که واقعاً به آهن احتیاج ندارند موجب بروز مشکلاتی جدی می شوند.

کم خونی فقر آهن و رابطه آن با مس: مس برای تبدیل آهن از فرم Ferric به فرم Ferrous و همچنین برای داخل شدن آهن در مولکول هموگلوبین و برای تولید آن احتیاج است، وقتی میزان مس در بدن در سطح متعادل نباشد سبب ایجاد اختلال در این چرخه می شود. به عبارتی فرد واقعاً دچار کمبود آهن نمی باشد بلکه مس زیاد باعث اختلال در نقش آهن شده، این نوع کم خونی در زنان جوان و کودکان بسیار شایع است گرچه هر فردی می تواند به آن مبتلا شود. این نوع کم خونی که به خاطر ازدیاد مس می باشد در آزمایش خون کاملاً شبیه حالتی است که فرد دچار کمبود آهن است، اما علت و نوع درمان آن کاملاً متفاوت بوده و معمولاً با خوردن قرص آهن بطور کامل رفع نمی شود و مصرف قرص آهن در خیلی از افراد باعث ازدیاد آهن و مشکلات مربوط به آن می شود.(جهت مطالعه بیماری ازدیاد مس اینجا کلیک کنید)

برخی تحقیقات جدید نشان می دهد که در آمریکا و برخی نقاط دیگر جهان از طریق برنامه غذایی، آهن به اندازه کافی جذب بدن می شود و به هیچ عنوان نیازی به مصرف مکمل های آهن نمی باشد و اکثر افراد دارای بار اضافی آهن می باشند و یکی از دلایلی که سرطان، دیابت و سایر بیماری ها همه گیر شده اند ازدیاد آهن در بدن است که در ادامه مقاله در مورد آن ها بیشتر توضیح خواهیم داد.

آهن غیر فعال یا آهن غیر قابل دسترس چیست:

یعنی آهن به میزان زیاد یا کافی در بدن وجود دارد اما بدن نمی تواند از آن استفاده  کند، آهن باید به مولکول پروتئینی به نام Ferritin یا Metallothionein یا سایر پروتئین ها متصل شود تا بتواند به تمام نقاط بدن حمل و نقل گردد. اگر بطور صحیح به این پروتئین ها اتصال نیابد شروع به تجمع در بافت های نرم بدن می نماید. بدن برای تولید Ferritin به سایر عناصر مانند منگنز، مس، برخی از ویتامین ها مانند گروه B و E احتیاج دارد. هر گونه ازدیاد و یا کمبود در مواد معدنی می تواند قابلیت بدن در تولید Ferritin را کاهش دهد.

در برخی از افراد آزمایش های معمول خون مانند Ferritin ,TIBC می تواند گمراه کننده باشد، چرا که این آزمایش ها فقط آهن قابل دسترس بدن را نشان می دهند و ممکن است شخصی دارای بار آهن بسیار بالا  باشد اما این آزمایش ها کماکان کمبود و یا سطح نرمال آهن را نشان دهند. که متأسفانه بسیاری از پزشکان متوجه این موضوع نیستند و با تجویز بیشتر قرص آهن مشکلات جدی و خطرناکی را برای بیمار به وجود می آورند.

ازدیاد آهن چطور بدن را تخریب می کند و باعث ایجاد چه بیماری هایی می شود؟

1. آهن در بدن با جایگزین شدن به جای سایر فلزات، منجر به اختلال در تولید آنزیم ها و ایجاد بیماری های جسمی و روانی مختلفی می شود، هر فلزی در بدن مثل روی، منگنز، کرم و... در تولید بخشی از آنزیم ها نقش دارد. وقتی میزان آهن زیاد باشد، با جایگزین شدن به جای سایر فلزات باعث اختلال در تولید آنزیم ها و بروز بیماری ها می گردد مانند بیماری دیابت که آهن جایگزین کرم و روی در لوزالمعده شده و سبب کاهش تولید هورمون انسولین می شود و برخی از پزشکان به آن دیابت ازدیاد آهن گویند. (جهت مطالعه مقاله بیماری دیابت اینجا کلیک کنید)

2. التهاب: بعد از آنکه آهن جایگزین فلزات دیگر در بافت های بدن و سبب اختلال در تولید آنزیم ها گردید، حال نوبت به ایجاد التهاب است، آهن به طور مستقیم سبب جذب اکسیژن به خود می شود و وقتی میزان آهن در بافت های بدن زیاد باشد سبب افزایش اکسیژن در بافت های بدن شده که این امر موجب تخریب بافت ها بدن و بروز التهاب می گردد.

3. آهن زیاد تقویت کننده رشد باکتری ها در بدن است.

4. باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان در بدن می شود: ازدیاد آهن باعث ایجاد اختلال در چرخه تولید انرژی می شود و با کاهش مقاومت و سطح انرژی بدن خطر ابتلا به انواع سرطان افزایش می یابد.

برخی از بیماری های مرتبط با ازدیاد آهن:

ارگان های اصلی که  آهن در آن ها تجمع پیدا می کند عبارتند از لوزالمعده، کبد، روده ها و مفاصل

1. ناراحتی های سیستم عصبی: شامل آلزایمر، پارکینسن، ناهنجاری رفتاری مانند خشونت و غیره، آهن در بخشی از مغز که در طب چینی به آن آمایگدال Amygdale گویند و ارتقا دهنده حس خشونت و خشم است تجمع پیدا می کند و سبب افزایش حس خشونت می شود. همچنین با تجمع در سایر بخش های مغز و آسیب به ساختارهای ظریف آن سبب بروز بیماری های مرتبط با سیستم اعصاب مرکزی مانند پارکینسن، آلزامیر و... می شود.

2. فشار خون و بیماری های قلبی: آهن و فلز کادمیوم باعث سفت شدن شریان ها می شوند که منجر به افزایش فشار خون می گردد، نارسایی های قلبی، تنگی نفس همگی می توانند رابطه مستقیم با ازدیاد آهن در بدن داشته باشند.

3. بسیاری از مشکلات کلیوی: آهن با انباشته شدن در این ناحیه سبب بروز بیماری های مختلف مثل فشار خون، نارسایی کلیوی و... می گردد.

4. بیماری های التهابی: باعث بسیاری از اختلال ها و امراض از آرتریت روماتوئید و آرتروز گرفته تا مشکلات سیستم عصبی مانند MS

منابع آهن:

جگر، قلوه، دل و کلیه گوشت های قرمز، تخم مرغ، گوشت بوقلمون، غذاهای دریایی مانند صدف، تخم کدو و آفتابگردان، سویا، برخی از حبوبات مانند لوبیا قرمز، سبزیجات با رنگ سبز تیره و...
محصولات تولید شده با آرد سفید(گنذم): بیشترین آهن در این محصولات یافت می شود و روی آن ها نوشته شده تولید شده از آرد گندم که منظور تولیده شده از آرد سفید تصفیه شده است.

در سال 1920 مشاهده شد حیواناتی که محصولات تولید شده از آرد سفید در برنامه غذایی آن ها وجود دارد به بیماری های عصبی، بیشتر از سایرین مبتلا و در نهایت با مرگ مواجه می شوند. به جای ممنوعیت استفاده از این محصولات FDA سازمان غذایی و دارویی آمریکا اعلام کرد برای حل این مسلئه آردهای تصفیه شده باید با آهن و چند ویتامین غنی شوند. متأسفانه این امر حتی موقعیت بدتری بوجود آورد و امروزه باعث بیماری هایی مثل دیابت، ناراحتی های قلبی و سرطان در هزاران نفر گردیده است، غنی شدن آرد با نوع بی کیفیتی از آهن صورت می گیرد که معمولاً برای بدن سمی است. غذاهای تولید شده با آرد تصفیه شده دارای هیچ عنصر و مواد معدنی دیگری نیستند غیر از آهن و بدن به سایر مواد معدنی احتیاج دارد و بدین منظور هر چه در دسترسش باشد جذب می کند که در این حالت آهن زیاد است.

2. مکمل های غذایی: مانند بسیاری از مولتی ویتامین ها و مکمل های بارداری

3. تنباکو: می تواند یکی از منابع آهن باشد با توجه به خاکی که در آن رویش یافته(به همین علت افرادی که تنباکو مصرف می کنند معمولا دارای غلظت خون هستند)

4. خوردن مشروبات الکلی به هر میزان: باعث حادتر شدن مشکل ازدیاد آهن شده، چون مصرف الکل باعث تخلیه عنصر روی در بدن می شود، روی هم عنصریست که اثرات مخرب آهن در بدن را خنثی می کند.

5. آلودگی هوا و آب: مخصوصاً آب های که دارای رنگ زرد یا همان زنگ لوله می باشند.

6.خوردن ویتامین  C و یا آب پرتقال همراه با غذا: ویتامین C در روده حالت اسیدی ایجاد می کند و باعث افزایش جذب آهن می گردد.

مصرف مواد قندی: مواد قندی باعث کاهش سرعت حرکت روده و افزایش جذب آهن می شوند.

7.ازدیاد مادرزادی آهن: بسیاری از کودکان امروز با ازدیاد آهن متولد می شوند اما ممکن است باز هم دچار کم خونی باشند. (جهت مطالعه بیماری کم خونی اینجا کلیک کنید)، مقدار زیاد مصرف آرد تصفیه شده، گوشت قرمز، مولتی ویتامین های آهن دار توسط زنان جوان که قصد بارداری دارند باعث ازدیاد آهن در بدن آن ها و انتقال به فرزندانشان می گردد.

راه های تشخیص ازدیاد آهن:

طبق تجربه ما، آنالیز مو بهترین روش می باشد که پزشک باید علم و تجربه کافی در این زمینه را داشته باشند. گاهی آنالیز مو نیز به طور مستقیم میزان بار آهن بدن را نشان نمی دهد و باید از توازن سایر فلزات و مواد معدنی در بدن پی به ازدیاد آهن برد.

روش های کاهش آهن در بدن:

آهن از فلزاتیست که دفع آن برای بدن بسیار مشکل است، پزشکان معمولاً اهدای خون و یا داروهای شیمیایی که به نام شوینده فلزات سنگین هستند مانند Defresal ،Penicilamine و EDTA را تجویز می کنند.

معایب این روش ها:

1. در اهدای خون آهن فعال و غیر فعالی که فقط در خون می باشد دفع می شود که البته دفع آهن فعال نکته جالبی نمی باشد و معمولاً آدرس درستی به جایی که آهن تجمع پیدا کرده داده نمی شود. همچنین سایر مواد مفید بدن نیز دفع می گردد. در ضمن هموگلوبین و سایر فاکتورهای خونی نیز کاهش می یابد.

2- شوینده های شیمیایی:

این شوینده ها نیز همان مشکلات اهدای خون را به همراه دارند یعنی کاهش آهن فعال و غیر فعال خون همراه با دفع سایر فلزات مفید مانند روی، منگنز و....، این داروهای شیمیایی عوارض جانبی شدیدی مانند تخریب کبد و کلیه ها را همراه دارند و استفاده از آن ها به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

درمان:

اولین گام برای کنترل و کاهش میزان آهن در بدن اصلاح برنامه غذایی است:

1. منابع غذایی که دارای بار آهن زیاد می باشند باید از برنامه غذایی حذف شوند، شامل انواع گوشت قرمز،  تخم مرغ، تخم آفتاب گردان، مغزها مانند پسته، بادام، گردو و تمامی محصولات تولید شده از آرد گندم و...

2. جایگزین کردن مرغ به عنوان منبع پروتئین به جای گوشت قرمز و تخم مرغ

3. حدف مکمل های غذایی که دارای آهن و یا ویتامین سی می باشند و جایگزینی ویتامین سی تزریقی(IM or IV) به جای خوراکی به منظور جبران کمبود این ویتامین در بدن

4. نخوردن آب پرتقال و سایر مواد غذایی که دارای ویتامین سی یا حالت اسیدی هستند همراه با وعده های غذایی

5. جداسازی وعده های غذایی: خوردن غذاهای پروتئینی با سایر غذاها به ویژه با سبزیجات و کربوهیدرات ها سبب افزایش جذب آهن می شود، بدین منظور باید وعده های غذایی پروتئینی بصورت مستقل و جدا خورده شود.

6. از دیدگاه ما خوردن چای زیاد با غذا به منظور کاهش جذب آهن روش مناسبی نیست به دلیل اینکه کافئین آن سبب تضغیف غدد آدرنالین و بروز مشکلاتی دیگر و سرانجام حاد تر شدن مشکل ازدیاد آهن می شود و همچنین چایی دارای مقادیر بالای مس می باشد که البته سبب کاهش جذب آهن در روده ها می گردد اما مصرف زیاد آن از طرفی سبب ازدیاد مس در بدن شده که مشکلاتی دیگر برای کبد و متابولیزم بدن به وجود می آورد.

7. خوردن دوز و نوع مناسب از مکمل های کلسیم، منیزیم، روی و ... با غذا به منظور کاهش جذب آهن

8 .تنظیم سطح سایر مواد معدنی بدن و تقویت فعالیت غدد آدرنالین به منظور تولید بیشتر ferritin و ceruloplasmin: با افزایش انرژی بدن و فعالیت غدد آدرنالین، قابلیت بدن در تولید Ferritin  بیشتر می شود تولید ferrtin  نیاز مند وجود سطح کافی روی، مس و پروتئین حمل کننده آن ceruloplasmin می باشد که با تقویت فعالیت غدد آدرنالین تولید آن بیشتر می شود، بدین منظور انتخاب دوز مناسب سایر مواد معدنی باید با توجه به آنالیز مو انجام شود. مصرف سرخود مکمل های غذایی ممکن است نتیجه منفی به دنبال داشته باشد، افزایش قابلیت بدن در تولید Ferritin سبب استفاده از آهن غیر فعال که در بدن ذخیره شده است می شود.

9. تقویت فعاللیت کبد، کلیه ها و پوست به منظور دفع آهن و سایر فلزات سنگین اضافی، استفاده از سونای اینفرارد و استفاده از گیاهان افزاینده فعالیت صفرا و کبد مانند milk thistle و Dandelion بسیار مفید می باشد.

10. انتخاب دوز و نوع مناسب از شویندهای طبیعی فلزات سنگین که شامل Nac , L-Taurine, Alpha liopic Acid  و...

جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره برنامه های درمانی ما اینجا کلیک کنید.

اولین گام برای کنترل و کاهش میزان آهن در بدن اصلاح برنامه غذایی است:

1.        منابع غذایی که دارای بار آهن زیاد می باشند باید از برنامه غذایی حذف شوند، شامل انواع گوشت قرمز،  تخم مرغ، تخم آفتاب گردان، تمامی محصولات تولید شده از آرد گندم و...  

2.        جایگزین کردن مرغ به عنوان منبع پروتئین به جای گوشت قرمز و تخم مزغ 

حدف مکمل های  غذایی که دارای آهن و یا ویتامین سی می باشند و جایگزینی ویتامین سی تزریقی(IM or IV  ) به جای خوراکی به منظور جبران کمبود این ویتامین در بدن

نخوردن آب پرتقال و سایر مواد غذایی که دارای ویتامین سی یا حالت اسیدی هستند همراه با وعده های غذایی

جداسازی وعده های غذایی: خوردن غذاهای پروتئینی با سایر غذاها به ویژه با سبزیجات و کربوهیدرات ها سبب افزایش جذب آهن Non heme   می شود بدین منظور باید وعده های غذایی پروتئینی بصورت مستقل و جدا خورده شود.

از دیدگاه ما خوردن چای زیاد با غذا به منظور کاهش جذب آهن روش مناسبی نیست به دلیل اینکه کافیین آن سبب تضغیف غدد آدرنالین و بروز مشکلاتی دیگر و سرانجام حاد تر شدن مشکل ازدیاد آهن می شود و همچنین چایی دارای مقادیر بالای مس می باشد که البته سبب کاهش جذب آهن در روده ها میگردد اما مصرف زیاد آن از طرفی سبب ازدیاد مس در بدن شده که مشکلاتی دیگر برای کبد و متابولیزم بدن به وجود می آورد.

خوردن دوز و نوع مناسب از مکمل های کلسیم منیزیم زینک و سایر مکمل ها با غذا به منظور کاهش جذب آهن

2.تنظیم سطح سایر مواد معدنی بدن و تقویت فعالیت غدد آدرنالین به منظور تولید بیشتر   ferritin and ceruloplasmin   : با افزایش انرژی بدن و فعالیت غدد آدرنالین، قابلیت بدن در تولید Ferritin    بیشتر می شود تولید ferrtin    نیاز مند وجود   سطح کافی روی، مس و پروتین حمل کننده آن ceruloplasmin   می باشد که با تقویت فعالیت غدد آدرنالین روی می دهد ، بدین منظوز انتخاب دوز مناسب سایر مواد معدنی باید با توجه به آنالیز مو انجام شود مصرف سر خود مکمل های غذایی ممکن است نتیجه منفی به دنبال داشته باشد، افزایش قابلیت بدن در تولید Ferritin   سبب استفاده از آهن BIOUNAVAILABLE   که در بدن ذخیره شده است می شود. 

3.        تقویت کبد، کلیه ها  و پوست 3 ارکان دفع مواد زائد از بدن به منظور دفع آهن و سایر فلزات سنگین

4.        انتخاب دوز و نوع مناسب از شویندهای طبیعی فلزات سنگین که شامل Nac , L-Taurine, Alpha liopic Acid    و غیره می باشد.