آخرین آمار شیوع اچ‌آی‌وی در کشور، نگرانی‌ها را تشدید کرد. آمارهای رسمی می‌گوید تعداد مبتلایان از مرز ۲۷هزار نفر گذشته؛ ۳۳درصد از مبتلایان از راه جنسی مبتلا شده‌اند. این همان موج سوم ایدز است. آمارهای غیررسمی اما بر ابتلای بیش از ۸۰هزار نفر در کشور تاکید دارد. دیگر نگرانی تنها به موج سوم ایدز محدود نمی‌شود، نشانه‌هایی از بازگشت موج دوم که همان اعتیاد تزریقی است، نیز دیده می‌شود، هرچند معاون بهداشتی وزیر بهداشت خبر از کاهش آمار در میان این مبتلایان آن هم به دلیل تاسیس و راه‌اندازی کلینیک‌های مثلثی می‌دهد و البته آمار هولناکی هم درباره کودکان کار و خیابانی داده است که ۴۵برابر بیشتر از جمعیت عمومی کشور مبتلا به ایدز می‌شوند.
به هر حال واقعیت، حکایت تلخی از بی‌برنامگی‌ها دارد. اینک نه‌تنها معتادان تزریقی و ناقلان جنسی بلکه کودکان کار و خیابانی نیز به جرگه گروه‌های پرخطر پیوسته‌اند؛ کودکانی که گفته می‌شود شیوع این بیماری در میان آنها ۴۵برابر بیشتر از مردم عادی است.
دکتر عباس صداقت، رئیس اداره کنترل ایدز وزارت بهداشت است. او در گفت‌و‌گو با «شهروند» دلایل بالا بودن این آمار و نگرانی‌ها از شیوع ایدز در جامعه را توضیح می‌دهد.
همان‌طور که اطلاع دارید، موج دوم ایدز، انتقال از راه اعتیاد تزریقی بود؛ موجی که خود در ایجاد موج سوم که انتقال از راه جنسی این بیماری است، عامل مهمی به‌شمار می‌رود. چند سالی است اما در کنار اعلام نگرانی از ورود به موج سوم ایدز، نشانه‌هایی از بازگشت موج دوم نیز دیده می‌شود. با این همه معاون بهداشتی وزیر بهداشت در آخرین اظهارنظر خود از کاهش ایدز در میان معتادان تزریقی خبر می‌دهد. ماجرا چیست؟
بله، همان‌طور که دکتر سیاری اشاره کرده، بر اساس آمارهای ثبت‌شده تا اول مهرماه امسال موارد ابتلا به این بیماری از طریق اعتیاد تزریقی کمتر شده است. دلیل آن نیز اجرای برنامه‌های جامع کاهش آسیب بود که تقریبا در دهه گذشته اجرا شد و توانست با اجرای برنامه‌های کاهش آسیب و درمان محوری و استفاده از نگهدارنده یا متادون مخصوصا در میان معتادان تزریقی و زندانیان سرعت شیوع اچ آی وی را در این گروه کاهش دهد.
یعنی نگرانی از بازگشت موج دوم منتفی شده است؟
ما نسبت به کاهش آمار انتقال ایدز از راه اعتیاد تزریقی نگران هستیم چراکه می‌تواند منجر شود برنامه‌های کنترل موج دوم، به دلیل رضایت‌مندی که در میان مسئولان ایجاد می‌شود، کمرنگ شود. مطالعات ما نشان می‌دهد که حرکت اپیدمی اچ‌آی‌وی ایدز در سال‌های آینده سریع‌تر می‌شود و مصرف مواد مخدر و اعتیاد تزریقی همچنان بیشترین خطر را برای ابتلا به اچ آی وی دارد. ما نگران بازگشت موج دوم ایدز هستیم و به همین‌خاطر به همکارانمان در ستاد مبارزه با موادمخدر، سازمان زندان‌ها، بهزیستی و… توصیه می‌کنیم که برنامه‌های کاهش آسیب را کمرنگ نکنند تا ما با شیوع مجدد انتقال ایدز مواجه نشویم.
عده‌ای معتقدند که ما اکنون در موج سوم ایدز به سر می‌بریم. انتقال از راه جنسی ایدز ۳۳ درصد موارد ابتلا به این بیماری را تشکیل می‌دهد. پس این هم نگرانی مضاعفی است.
بله، ما نگران موج سوم ایدز هم هستیم. از یک طرف افرادی که مبادرت به رفتارهای پرخطر در زمینه اعتیاد می‌کنند، زمینه عوامل اجتماعی را برای انتقال ایدز فراهم می‌کنند، همسران این افراد نیز بیمار می‌شوند و می‌توانند خودشان رفتارهای پرخطر داشته باشند. از سوی دیگر استفاده از مواد محرک روانگردان‌ها از جمله آمفتامین‌ها که به عنوان شیشه شناخته شده‌اند، میزان مصرف را بالا برده‌اند؛ موادی که به شکل‌های مختلف به جوانان و به‌ویژه زنان ارایه می‌شود. لاغری، احساس جوانی، اعتماد‌به‌نفس، بالابردن قدرت تمرکز و… بهانه‌هایی است که عمدتا برای خرید و فروش شیشه عنوان می‌شود. داروهایی که در آرایشگاه‌ها ممکن است به مشتریان ارایه شود، حاوی ترکیبات آمفتامینی هستند، وابستگی شدیدی ایجاد کرده و افراد را در معرض رفتارهای پرخطر قرار می‌دهند. این افراد نیز با مصرف این مواد موج سوم ایدز را تشدید می‌کنند.
شما اشاره کردید که نگران بازگشت موج دوم ایدز هستید، این موضوع قبلا نیز مورد اشاره شما بود. بیشترین انتقاد در زمینه ایجاد این نگرانی متوجه نحوه جمع‌آوری و نگهداری معتادان است. نگهداری معتادان تزریقی در یک محل، نداشتن مکان مناسب برای نگهداری و استفاده از روش‌های درمانی نامناسب به‌این نگرانی دامن زده است.
در قوانین ستاد مبارزه با موادمخدر دلیلی که برای جمع‌آوری معتادان مطرح شده، قابل قبول است. این ستاد عنوان می‌کند کسانی که متجاهر به اعتیاد هستند باید از سطح جامعه جمع‌آوری شوند. مراکز گذری و متادون درمانی راه‌اندازی شده که این افراد باید به این مراکز مراجعه کنند. این سیاست ایده بدی نیست اما متاسفانه در اجرا مشکلاتی وجود دارد. اصولا تجمع یک عده معتاد در یک محیط پرخطر انتقال اچ‌آی‌وی را افزایش می‌دهد. ما شاهد هستیم که کمپ‌های غیرقانونی ترک اعتیاد وجود دارند که به‌دلیل غیراستاندارد بودن روش‌های نگهداری شیوع ایدز را تشدید می‌کنند، از سوی دیگر مراکز ترک اعتیاد برنامه‌ای برای کنترل ایدز از راه آموزش و مشاوره درمانی ندارند. از این‌رو ما به‌عنوان عضو کمیته تصمیم‌گیرنده توصیه کردیم تا دادگاه‌های درمان‌مدار تشکیل شود و دستگیرشدگان موظف شوند برای ترک اعتیاد به مراکز معرفی‌شده، ارجاع داده شوند.
معاون بهداشتی وزیر بهداشت، آمار تکان‌دهنده‌ای از میزان شیوع ایدز در میان کودکان کار و خیابانی اعلام کرده که حکایت از شیوع ۴۵برابری این بیماری در میان کودکان نسبت به مردم عادی دارد. این آمار با توجه به گروه سنی این کودکان در حد یک بحران است.
بله، متاسفانه وضعیت کودکان کار و خیابانی کمی متفاوت است. این آمار نتیجه مطالعه‌ای بود که در سطح شهر تهران انجام شده که جامعه آماری آن را کودکان با ملیت‌های ایرانی و غیرایرانی تشکیل داده‌اند. مساله‌ای که وجود دارد این است که این کودکان بدون خانواده و بی‌سرپرست نیستند، اینها همراه خانواده‌هایشان در خیابان‌ها کسب‌وکار می‌کنند و در معرض رفتارهای پرخطر قرار دارند. چون اینها کودکان کار و خیابانی هستند مداخله نیز مشکل‌تر می‌شود.
برنامه‌ای برای این کودکان دارید؟
بله، قرار است که در یک برنامه کوتاه‌مدت اطلاعات بیشتری در ارتباط با این کودکان جمع‌آوری کنیم و مستندات و شواهد خود را نسبت به آنها افزایش دهیم تا مداخلات نیز سریع‌تر انجام شود.
اشاره کردید که مداخله در این گروه مشکل است، دلیل چیست؟
ببینید این گروه بی‌سرپرست نیستند، از این‌رو نمی‌توان آنها را جمع کرد و آموزش داد. والدین این کودکان گروه‌های پرخطر هستند و به راحتی نمی‌توان در آنها ورود پیدا کرد یا به این کودکان در یک ساعت و مکان خاص دسترسی پیدا کرد. سخت است که این کودکان سازمان‌دهی و مدیریت شوند. به همین دلیل می‌گوییم سخت است. یکی از مداخلات این است که برای اینها کارآفرینی صورت گیرد و برنامه‌های حمایتی و مشاوره‌درمانی در نظر گرفته شود.
در این آمار اعلام شده بود که ۲۹درصد کودکان ۱۵ تا ۱۹ساله این گروه رابطه جنسی داشته‌اند؟
متاسفانه این کودکان از سنین پایین در معرض انواع خشونت‌های فیزیکی، روانی، کلامی و در نهایت جسمی قرار می‌گیرند. وقتی هم خشونت جنسی رخ می‌دهد، طبیعی است که تابوی رفتار جنسی برایشان شکسته می‌شود و دیگر آنها به راحتی در معرض سوءاستفاده قرار می‌گیرند. این افراد در سنین بالا خود به سوءاستفاده‌کننده جنسی تبدیل می‌شوند.
چه باید کرد؟ به هر حال این افراد چند سال دیگر به جوانانی تبدیل می‌شوند که ظرفیت ارتکاب هر گونه جرمی را دارند.
بله، این افراد در سال‌های نه‌چندان دور، جوان می‌شوند و می‌توانند خطر مهمی برای انتقال اچ‌آی وی تلقی شوند. تنها خطر انتقال ایدز نیست، ارتکاب رفتارهای شرورانه و ضداجتماعی از سوی این افراد جامعه را تهدید می‌کند.
چرا سازمان بهزیستی وارد عمل نمی‌شود؟
رسالت این سازمان ساماندهی کودکان بی‌سرپرست است، اما این کودکان بدسرپرست هستند، به همین دلیل یکی از برنامه‌هایی که داریم این است که با کمک بهزیستی بتوانیم خیلی سریع یک برنامه جامع برای ساماندهی این کودکان داشته باشیم و قرار است سازمان بهزیستی هم به ما کمک کند. در این میان از تشکل‌های غیردولتی و مردم‌نهاد می‌خواهیم که وارد کار شوند.
برای کنترل انتقال ایدز از راه جنسی که آمارش در حال افزایش است چه کاری انجام شده؟
ما در کشور ۳۰ مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری ویژه زنان آسیب‌پذیر راه‌اندازی کردیم که در این مراکز خدمات مشاوره آمیزشی، آموزشی و درمانی ارایه می‌شود. شماره این مراکز در سامانه ۱۱۸ ثبت شده است. تمام این خدمات محرمانه و رایگان است. در همین ارتباط نیز قرار است سایت ویژه اچ‌آی‌وی در روز جهانی مبارزه با ایدز (۱۰ آذر) رونمایی شود.
میزان استقبال از این مراکز چگونه است؟
متاسفانه میزان مراجعه به مراکز ما بسیار پایین آمده، به‌طوری‌که در برخی استان‌ها ادامه فعالیت این مراکز به‌دلیل مشکلات اقتصادی مورد تهدید قرار داده است. متاسفانه رسانه‌ها تنها به دنبال گرفتن آمار و ارقام هستند و توجهی به اطلاع‌رسانی نمی‌کنند.
واقعا دردناکه این امار و خبرها.
بچه های خیابانی کم مشکلات دارند این مورد هم اضافه شده که دیگه جای تاسف شدید داره.
چقدر هم روز به روز به تعدادشون اضافه می شه بخاطر مشکلات مالی خانواده ها .