نکاتی که قبل از آزمایش خون باید بدانیم ؟

بیش از 60 درصد خطاهای آزمایشگاهی، مربوط به مرحله پیش از آزمایش است و اگر نمونه ای نامناسب باشد، با بهترین دستگاه ها و کارکشته ترین کارکنان هم نمی توان از آن نمونه، نتیجه درستی به دست آورد. برای همین، آزمایش دهنده باید با شرایط و آمادگی کامل به آزمایشگاه بیاید و «شرایط لازم برای نمونه گیری» را داشته باشد.

 برای این آزمایش باید ناشتا باشید... آن آزمایش، آمادگی خاصی لازم ندارد... نتیجه این آزمایش مثبت کاذب است... آن آزمایش باید تکرار شود... . این حرف‌ها و حرف‌هایی از این قبیل را درباره آزمایش‌های پزشکی احتمالا زیاد شنیده‌اید.
 
با دکتر حسن بیات، دکترای حرفه ای علوم آزمایشگاهی، درباره دانستنی های آزمایشگاهی گفتگو کرده ایم.
قبل از ورود به آزمایشگاه و انجام آزمایش باید به چه نکاتی توجه کنیم؟
بیش از 60 درصد خطاهای آزمایشگاهی، مربوط به مرحله پیش از آزمایش است و اگر نمونه ای نامناسب باشد، با بهترین دستگاه ها و کارکشته ترین کارکنان هم نمی توان از آن نمونه، نتیجه درستی به دست آورد. برای همین، آزمایش دهنده باید با شرایط و آمادگی کامل به آزمایشگاه بیاید و «شرایط لازم برای نمونه گیری» را داشته باشد.
 
منظورتان از «شرایط لازم» چیست؟
در آزمایش های مختلف، این شرایط، متفاوت است. در برخی آزمایش ها باید پیش از نمونه گیری مدتی غذا مصرف نشود تا سطح قند و چربی در خون افزایش نیابد و مداخله ای در نتیجه آزمایش ایجاد نگردد؛ مثلا برای آزمایش چربی باید 12 تا 14 ساعت ناشتا بود و برای آزمایش قند 8 تا 16 ساعت و آزمایش آهن 12 ساعت.
رعایت ناشتایی یعنی اینکه آزمایش دهنده یک غذای سبک و کم چرب مصرف کند و تا زمان نمونه گیری (مثلا 12 ساعت قبل از آزمایش چربی خون) از مصرف هر گونه ماده خوراکی و دخانیات خودداری کند، اما مصرف آب منعی ندارد.
پیش از آزمایش آهن نیز باید مدت 48 ساعت از مصرف ویتامین ب12، داروها و مکمل های آهن دار خودداری کرد.
مصرف دارو، ورزش، بارداری و قاعدگی، نتیجه آزمایش را تحت تاثیر قرار می‌دهنددر مورد افرادی که دارو مصرف می کنند، چه طور؟تقریبا هیچ آزمایشی نیست که از یک یا چند دارو تاثیر نگیرد.
مصرف آنتی بیوتیک ها سبب منفی شدن جواب آزمایش های کشت باکتری و جستجوی انگل در مدفوع می شود.
اگر فرد آزمایش دهنده هر گونه دارویی مصرف می کند، باید به آزمایشگاه بگوید.
آزمایشگاه، تاثیر داروها بر آزمایش های بیمار را بررسی می کند و در صورتی که بر آزمایش ها اثر داشته باشد، ممکن است تصمیم بگیرد نمونه گیری را تا چند روز پس از پایان مصرف دارو عقب بیندازد، یا اینکه پس از مشورت با پزشک، از بیمار بخواهد که دارو را قطع کند، یا تاثیر داروهای مصرف شده را بر نتیجه آزمایش ها برای پزشک گزارش کند.
نکته دیگر درباره افراد دیابتی است که برای شروع ناشتایی باید رژیمی مطابق با دستور پزشک داشته باشند.
 
آیا زمان نمونه گیری هم در صحت جواب آزمایش تاثیرگذار است؟
برخی از مواد در بدن دارای تغییرات شبانه روزی هستند و سطح آنها در خون در ساعت های مختلف بالا و پایین می شود. بنابراین، برای آزمایش این مواد باید در ساعت های خاصی نمونه گیری کرد؛ مثلا برای کورتیزول در ساعت 8 صبح و 4 بعدازظهر نمونه گیری می شود.
برخی از مواد در بدن نیز بسته به زمان خواب و بیداری تغییر می کنند و لازم است در زمان مشخصی پس از بیدار شدن نمونه گیری شود؛ مثلا برای آزمایش تستوسترون باید در نزدیک ترین زمان به بیدارشدن فرد (7 صبح) نمونه گیری کرد، ولی برای آزمایش پرولاکتین باید حدود سه ساعت پس از بیدار شدن نمونه گیری کرد.
 
فعالیت بدنی و اضطراب هم روی نتیجه آزمایش تاثیر دارند؟
بله؛ ورزش، سطح برخی مواد در بدن را تغییر می دهد و برای بعضی آزمایش ها مانند اندازه گیری پرولاکتین پیش از آزمایش نباید فعالیت بدنی داشت.
آزمایش دهندگان سرپایی باید پس از رسیدن به آزمایشگاه و پیش از خون گیری، حدود 10 تا 15 دقیقه در آزمایشگاه استراحت کنند تا سطح مواد در بدن شان به سطح پایداری برسد.
برای برخی آزمایش ها مانند آزمایش کورتیزول نیز لازم است شب پیش از نمونه گیری، خواب راحتی داشته باشید و فرد درگیر اضطراب نباشد.
 
می گویند بارداری و قاعدگی هم از عوامل تاثیرگذارند. درست است؟
در بارداری، سطح برخی مواد تغییر می کند؛ مثلا تعداد گلبول های سفید خون افزایش و تعداد گلبول های قرمز کاهش می یابد.
اگر خانمی باردار است باید این مساله را به آزمایشگاه اطلاع بدهد تا آزمایشگاه در برگه جوابش، محدوده های طبیعی مربوط به دوران بارداری را گزارش کندسطح برخی مواد مانند هورمون های LH و FSH نیز از آغاز تا پایان دوره ماهانه به طور منظم بالا و پایین می رود. بنابراین خانم ها باید روز شروع آخرین خون ریزی ماهانه را به آزمایشگاه اطلاع بدهند تا در برگه جواب آنها ثبت شود و پزشک بتواند نتیجه آن آزمایش ها را با توجه به «محدوده های طبیعی» بررسی کند.
اطلاعاتی مانند داروهای مصرفی، سن، بارداری، تاریخ شروع دوره ماهانه و سابقه بیماری ها باید به آزمایشگاه اطلاع داده شوند.
 
چرا گاهی با وجود رعایت شرایط لازم آزمایش توسط بیمار، باز هم نیاز به تکرار آزمایش از سوی آزمایشگاه وجود دارد؟
یکی از موارد، هنگامی است که نتایج حاصل از آزمایش در محدوده هایی است که به طور قطعی نمی توان آنها را طبیعی یا غیرطبیعی دانست.
مورد دیگر آن است که با نتایج غیرطبیعی در افرادی روبه رو شویم که سابقه پیشین ندارند. در این موارد نیز آزمایشگاه باید نمونه جدید بگیرد و گاهی نیز آزمایشگاه در درستی نتیجه حاصل شک می کند و آزمایش را تکرار می کند.
 
پرتکرارترین آزمایش ها در کشورمان چه هستند؟
آزمایش های قند خون، چربی ها، اوره، کراتی نین، شمارش گلبول های خونی، آزمایش ادرار، مدفوع و خون مخفی و در خانم ها آزمایش بارداری از بیشترین آزمایش ها در کشور هستند